Die Eikelaan: Potchefstroom se Lewende Erfenis

Johané
Aug 13
3 min read

Vir meer as ’n eeu het Potchefstroom se historiese eikelaan nie net die stad se strate versier nie, maar ook ’n onuitwisbare deel van sy identiteit gevorm. Hierdie ry majestueuse reuse, waarvan die eerste bome reeds in 1910 geplant is, is in 1977 tot Nasionale Monument verklaar en dra steeds dieselfde waardigheid en estetiese karakter wat destyds beskryf is. Vir inwoners is die Eikelaan nie net ’n versameling bome nie, dit is ’n simbool van tuiskoms, geskiedenis en trots.

Maar die hartseer waarheid is dat die Eikelaan onder ernstige druk verkeer. ’n Onlangse opname het onthul dat amper 40% van die bome óf siek is óf reeds dood is. Sonder dringende optrede kan Potchefstroom binnekort ’n groot deel van hierdie kosbare erfenis verloor.

Waarom die bome se toekoms bedreig word

Die idee dat groot, gevestigde eikebome geen menslike sorg nodig het nie, is eenvoudig verkeerd. Behalwe vir natuurlike bedreigings soos droogte en boomsiektes, het verstedeliking en besoedeling ’n beduidende impak. Swaar verkeer, grondverdikking, aanhoudende konstruksie van woonstelblokke en verharding van oppervlaktes keer dat reënwater die wortels bereik.

Historiese faktore speel ook ’n rol: ná die sluiting van Potchefstroom se watervoorsisteem in 1972 het die grondwaterpeil merkbaar gedaal. Teen die 1980’s was dit reeds duidelik dat die bome swaar kry. ’n Besproeiingskema is ingestel om water langs die roete te voorsien, maar vandalisme en onbeheerde plaveisel het die stelsel in onbruik laat verval.

Erfenisstatus en wetlike beskerming

Die Eikelaan is as ’n Graad II Erfenisgebied geklassifiseer, wat beteken dat dit onwettig is om die bome te beskadig. Hierdie status is egter nie genoeg om die bome teen geleidelike agteruitgang te beskerm sonder aktiewe betrokkenheid van die gemeenskap nie.

Ekologiese en gemeenskapswaarde

Bome speel ’n onontbeerlike rol in die verbetering van luggehalte, die regulering van plaaslike klimaat en die vermindering van kweekhuisgasse deur koolstof te absorbeer en suurstof vry te stel. Buiten die ekologiese voordele, dra die Eikelaan ook grootliks tot Potchefstroom se visuele identiteit en toerisme-aantrekkingskrag by. Die verlies daarvan sou nie net ’n ekologiese slag wees nie, maar ook ’n kulturele en ekonomiese terugslag.

Wat inwoners kan doen

Die groep Heritage Potchefstroom Erfenis, bestaande uit toegewyde inwoners, het reeds ’n reddingsprojek vir die Eikelaan begin. Hulle doen ’n beroep op elke Potchefstromer om betrokke te raak.

Indien jy ’n eikeboom op jou eiendom het:

Gee dit gereeld en volop water.
Moenie onder die bome plavei of parkeer nie.
Hou die grond oop deur tuinmaak, sodat water en voedingstowwe maklik by die wortels kan uitkom.

Die dringende behoefte aan fondse

Een van die mees belowende maniere om die Eikelaan te red, is deur die installering van waterdeurlaatbare oppervlaktes in hoëverkeersareas soos die Bult. Hierdie projek is egter uiters duur; sowat R35 000 per boom. Benewens hierdie infrastruktuurveranderinge is daar ook voortdurende navorsing en instandhouding nodig.

Dit is ook waar die Oaktober Family Fun Run die gesprek betree. Hierdie pretloop, wat plaasvind op 18 Oktober 2025, strek oor die afstand van die beroemde Eikelaan en fondse word aangewend vir die bewaring van die laning. Dit is ‘n dag vol vet pret en organiseerders nooi inwoners uit om hierdie heerlike dag by te woon en op so ‘n wyse ‘n verskil te maak. Indien jy nie jou tekkis wil aantrek nie, kan jy jou beursie oopmaak…oftewel, jou bank toep. Elke bydrae maak daadwerklik 'n verskil.

*Kontak die Eikelaan Vereniging vir bankbesonderhede: eikelaanpotch@gmail.com

Dit is nou of nooit vir die Eikelaan

Die Eikelaan is deel van Potchefstroom se hartklop. Elke boom wat verlore gaan, neem ’n stukkie geskiedenis saam met hom. Soos wat die stigters in 1910 ’n visie gehad het vir ’n stad van skoonheid en karakter, het ons vandag die verantwoordelikheid om daardie nalatenskap te beskerm - vir onsself én vir die geslagte wat ná ons kom.

Inligting verkry vanaf die Eikelaan Vereniging.