Carletonville onthou sinkgatramp: 61 jaar later bly die letsels diep
- Yolandi Botes
- Aug 4
- 3 min read
Carletonville, Gauteng, Op 3 Augustus 1964 het die grond in die mynwerkersdorp Blyvooruitzicht skielik oopgeskeur en 'n huis, 'n gesin en 'n gemeenskap vir altyd verander. Een-en-sestig jaar later onthou inwoners nog steeds die nag toe ’n reuse-sinkgat oopgegaan het en die huis van die Oosthuizen-gesin binne sekondes verorber het. Die tragedie het 'n diep merk gelaat op die geskiedenis van Carletonville, en word steeds elke jaar op gepaste wyse herdenk.
Die nag toe die aarde oopgaan
In die vroeë oggendure van 3 Augustus 1964 het 'n enorme sinkgat in die Westdene-woonbuurt van Blyvooruitzicht ontstaan. Die grond het eenvoudig inmekaar gestort, en saam daarmee is die huis van Johannes Marthinus Oosthuizen (36), sy vrou Hester (34), hul kinders Jacoba (12), Johannes (8) en Marianne (6), sowel as hul huishulp, in die diepte ingetrek. Die gesin is nooit weer gevind nie, hulle is letterlik lewend begrawe in 'n gat wat na raming 55 meter breed en 30 meter diep was.
Bure het vertel hoe hulle wakker geskrik het van 'n dreunende geluid, “soos waens wat oor klippe rol”, en daarna gesien het hoe die Oosthuizens se huis voor hul oë verdwyn. Die Brits-gesin het hul kinders gegryp en net betyds uit hul huis gevlug voordat ook hul fondament begin kraak het. Verskeie ander gesinne moes deur vensters ontsnap toe die grond onder hul huise begin gly.
Wat het die ramp veroorsaak?
Die gebied rondom Carletonville lê op dolomietgesteente, 'n oplosbare rots wat oor dekades ondergronds holtes kan vorm. Jare van intensiewe goudmynbou, saam met lekke waterpype wat die grond versadig het, het die ondergrondse holte laat instort. Die gevolglike sinkgat was een van die grootste en dodelikste wat Suid-Afrika nog ooit beleef het.
Na die ramp het ingenieurs bevestig dat verlaging van die watertafel deur mynbou een van die grootste bydraende faktore was. Die Blyvooruitzicht-myn het kort daarna honderde gesinne uit die Westdene-area ontruim en noodbehuising opgerig in ‘n aangrensende gebied, genaamd Southdene.
’n Gemeenskap treur
Op 5 Augustus 1964 is ’n groot gedenkdiens vir die Oosthuizens gehou, waar vier predikante van die NG Kerk die seremonie gelei het. Alhoewel die liggaam van geen familielid teruggevind is nie, is hul name in 1965 op ’n gedenksteen geplaas wat vandag nog op ’n heuwel oorkant die sinkgat staan.
Die inskripsie lui: “God self het hulle begrawe.”
Vir die mense van Carletonville het die tragedie bly leef, nie net in herinneringe nie, maar ook in die grond self. Die gebied waar Westdene vroeër gestaan het, is vandag 'n leë stuk veld. Huise is nooit weer daar gebou nie.
61 jaar later: Onthou en leer
In 2025, een-en-sestig jaar ná die ramp, is die herdenking weer ’n geleentheid vir jong en oud om die verhaal te hoor, te onthou en te leer. Die nuusplatform Maroela Media het onlangs onderhoude gevoer met oorlewendes en voormalige inwoners van Blyvooruitzicht.
Anette Visagie, wat as kind oorkant die Oosthuizens gewoon het, het onthou hoe die grond geskeur het en hoe die ramp haar hele lewe beïnvloed het. 'n 87-jarige voormalige hulpwerker het ook sy ervaring gedeel van daardie oggend, toe hy een van die eerstes op die toneel was.
Plaaslike skole het die verhaal van die sinkgat in hul lesse opgeneem en daar is blomme by die gedenkteken geplaas. Gemeenskapslede sê dat die ramp 'n voortdurende herinnering is aan hoe broos die aarde onder ons voete is.
Kyk die onderhoud hier: https://youtu.be/FWRLKSScxCs?si=7S30i-8hsjaiDV-6
Erfenis van 'n sinkgat
Die 1964-ramp het tot groot veranderinge in boustandaarde en veiligheidsmaatreëls gelei in dolomietgebiede. Vandag moet alle konstruksieprojekte in sulke areas eers deeglike geotegniese opnames ondergaan. Tog, ondanks verbeterde monitering, bly sinkgate 'n probleem. In die afgelope paar jaar is gebiede in Khutsong, net suid van Carletonville, herhaaldelik deur sinkgate getref. In 2023 is sekere dele van die dorp tot rampgebied verklaar.
Die herinnering aan die Oosthuizens en hul huishoudster, die traumatiese gebeure van 3 Augustus 1964, en die langtermyngevolge daarvan, bly dus nie net 'n deel van Carletonville se verlede nie, dit is 'n lewende les oor geologiese waaksaamheid, gemeenskapsamehorigheid, en die waardering van die lewe self.
Comments