’n Taal se Hartklop: Hoe Afrikaans die afgelope eeu sy eie storie geskryf het
- The Guy
- Apr 23
- 3 min read
Die Berghang in Paarl, 10 Oktober 1975
Teen sonsopkoms val ligstrale oor die Afrikaanse Taalmonument. ’n Skare van meer as 40 000 mense bars uit in sang toe “Die Stem” deur die valleie weerklink. Vir baie voel dit soos ’n kroning: ’n jong taal wat amptelik eers ’n halwe eeu tevore, in 1925, die parlementsoorlog gewen het, verrys nou in graniet en beton.
“Hier lê ons geskiedenis – én ons toekoms,” fluister ’n bejaarde inwoner uit Wellington, sy hand om die nek van sy kleindogter geslaan. Daardie belofte, dat Afrikaans beide erfenis en voorhoede kan wees, het die taal sedertdien op verrassende weë gelei.
Van Kombuistaaltjie tot Drukink
Die storie begin egter lank voor monumente. In die 17de eeu, met die VOC se ankerlig by Tafelbaai, kruip ’n nuwe mengeltaal tussen kombuisdeure deur: Nederlandse dialekte bots met Khoi‑ en San‑klanke, Maleis‑Portugeese slawewoordeskat en oosterse intonasies. Daaruit word ’n kontaktaal gebore – deur skeptici destyds smalend “kombuistaal” genoem.
Teen 14 Augustus 1875 ontmoet agt jong manne in Gideon Malherbe se huis in die Paarl. Hulle stig die Genootskap vir Regte Afrikaners (GRA) en besluit stoutmoedig: “Ons gaan in ons eie taal skryf.” Die eerste uitgawe van Die Afrikaanse Patriot rol kort daarna van die pers af, en Afrikaans kry sy eerste stem op papier.
Langenhoven se Triomf in die Volksraad
Die taal beweeg nou vinniger as wetgewers. Skrywers soos C.J. Langenhoven gebruik satire om die “Hollands” van die kansel uit te daag. In 1925 breek hy parlementêre grond by die Uniegebou:
“Afrikaans is die juweel van ons siel; kom ons smelt dit in die wet,” verklaar hy vanaf die banke.
Op 8 Mei 1925 stem die Unie‑parlement dat Afrikaans ’n amptelike taal word, gelyk aan Engels en in die plek van Nederlands. Die kombuistaal kry paspoort en korona.
Klankrolle, Preke en Radio‑golwe
Die suksesse loop spoedig oor mekaar:
1931 – Sarie Marais, die eerste Afrikaanse klankrolprent, lok skares in bioskope.
1933 – Die eerste volledige Afrikaanse Bybel verskyn; preke, Psalms en gebede kry ’n tuisstem.
1937 – Radio Suid‑Afrika saai eerste Afrikaanse nuusbulletins uit.
Afrikaans trek nou nie net oor plase en dorpe nie, maar oor transistors in stoepskerms.
’n Goue Letterkunde‑era
Die mid‑eeu bring ’n literêre renaissance. Die Hertzogprys word die hoogste eer vir skeppende werk; digters soos Elisabeth Eybers en Uys Krige reis Europa met briewe in die binnesak, terwyl N.P. van Wyk Louw verklaar dat Afrikaans “die brug is tussen twee wêrelde – Afrika en Westerse denke”.
Donkerkante van Taalpolitiek
Maar Afrikaans stap ook saam in die laar van apartheid. In Soweto, 16 Junie 1976, weerklink traanrook en skote wanneer leerlinge teen verpligte Afrikaans‑onderrig in Bantoe‑onderwys betoog. Die taal word ’n symbool van onderdrukking vir duisende swart Suid‑Afrikaners; sommige digters begin hul eie protes‑Afrikaans skryf, om die taal terug te eis. citeturn8search1
Hergeboorte in ’n Nuwe Suid‑Afrika
Met die 1996‑Grondwet behou Afrikaans sy ampstatus, maar nou binne ’n koor van elf tale. Jong kunstenaars steek nuwe vure aan – van Breyten Breytenbach se tronkgedigte tot Die Antwoord se zef‑rave, en rap‑kunstenaars soos HemelBesem wat Kaaps‑Afrikaans globaal laat klop. Tóg betwis bewegings soos #AfrikaansMustFall (2015) die taal se plek op kampusse; hulle eis beleid wat almal insluit, nie enkeles bevoordeel nie.
Skerm, Klank en Kode
Tussen kampusdebatte vind digitale wonderwerke plaas:
Die SADiLaR‑span ontwikkel ’n gratis speltoetser met meer as 430 000 Afrikaanse lemmas – ’n eerste vir ’n inheemse SA‑taal. citeturn11search0
KI‑laboratoria gebruik nou “AfriSpeech”‑datastelle vir stemherkenning; digters eksperimenteer met ChatGPT‑gegenereerde verse.
Podsending‑reekse soos Klankbaan en Afrikaans Nuut bring die taal in oorfone dwarsoor die wêreld.
Onderwys in die Spervuur
Die BELA‑Wetsontwerp (2024) stel voor dat provinsies uiteindelik oor skooltale besluit. Onderwysers in Worcester vrees ’n “Engels‑slegs” scenario; ander sien ’n kans vir ware meertaligheid. Die taal se toekoms word dus nie net in kamingehoor bespreek nie, maar in klaskamers en ouer‑vergaderings.
Besinning en Pad Vorentoe
Vandag tel statistici sowat 7,2 miljoen moedertaal‑Afrikaanse sprekers in Suid‑Afrika, waarvan die meerderheid bruin en swart burgers is. Hul stories – van Kaaps tot Namibiese variëteite – wys dat Afrikaans nooit ’n monoliet was nie, maar ’n mosaïek.
“Ons praat nie Afrikaans nie, ons is Afrikaans,” sê die jong digter Moyra, 22, vanaf ’n slamdigteverhoog in Athlone. “Dis ’n taal van menigte, nie van eenkleurige verlede.”
Sal Afrikaans Oorleef
Die vraag is nie of Afrikaans sal oorleef nie, maar hoe dit sal leef – in inklusiewe klaskamers, op KI‑platvorms en binne verhale wat nog nie geskryf is nie. En soos die oggendskadu oor die Taalmonument gly, lyk dit of die graniet self fluister: Vertel voort.
Het jy geweet?
Hier op The Go-To Guy se webblad is daar verskeie besighede wat bystaan om jou met daai verskriklike vertalings te help, jy kan hulle hier besoek en direk met hulle gesels:
Comments